Verbazen doet deze beperkte omschrijving van toegankelijkheid me niet, aangezien we leven in een maatschappij waarin toegankelijkheid eerder wordt gezien als een gunst, dan als een recht. Een maatschappij waarin behoeften die enigszins afwijken van de norm direct worden bestempeld als ‘bijzondere behoeften’. Behoeften waarin je dus ook maar in bijzondere gevallen in hoeft te voorzien.

Feit is dan ook dat veel mensen niet nadenken over toegankelijkheid, in welke zin van het woord dan ook. Dat is vaak geen onwil, eerder onwetendheid, maar de impact is er niet minder om. Het resultaat van deze onbedoelde ontoegankelijkheid is namelijk een schrijnende: er zijn groepen mensen die structureel buitengesloten worden van de ruimtes die er al zijn. Ruimtes die gedomineerd worden door mensen die de norm vormen in onze maatschappij: mensen die personen met hun huidskleur dagelijks op positieve wijze terugzien in de media, mensen die niet jarenlang hebben hoeven strijden om samen te mogen zijn met hun geliefde(n), mensen die niet twijfelend voor de deur van een openbaar toilet staan omdat ze niet weten achter welke deur de minst onveilige ruimte schuilt.

Wat vervolgens gebeurt, is dat de mensen die buiten de veilige norm vallen, zelf een plek creëren waar ze zich veilig voelen. Een plek die werkelijk toegankelijk is voor hen, een plek waar ze met open armen worden ontvangen om wie ze zijn – niet ondanks wie ze zijn. En dat is enerzijds mooi en belangrijk, maar anderzijds zonde, schadelijk en in veel gevallen letterlijk beperkend. Want wat doe je als de gemiddelde school voor jou een onveilige plek is, maar je wel een opleiding wil volgen? Of als werkplekken (al dan niet in fysieke zin) ontoegankelijk zijn voor jou, maar je toch geld moet verdienen en bovendien ook gewoon heel graag aan de slag wil voor een leuke organisatie?

“Toegankelijkheid zit ‘m in zó veel meer dan een ruimte zonder drempels of een entreeprijs die je kunt betalen.”

Wanneer we praten over toegankelijkheid, moet dit zo veel verder gaan dan een toegankelijkheidschecklist. Rolstoeltoegankelijke toiletten zijn onmisbaar, evenals gebarentolken, liften, inkomensafhankelijke entreeprijzen en genderneutrale toiletten, maar daarmee zijn we er nog niet. Toegankelijkheid zit ‘m in zó veel meer dan een ruimte zonder drempels of een entreeprijs die je kunt betalen. Het is weten dat er niet alleen een tafel staat waar mensen aan mogen gaan zitten, maar weten dat er ook een stoel voor jou klaar staat – of dat die juist alvast is weggehaald, zodat je met je rolstoel direct kan aanschuiven. Het is binnenkomen in een ruimte, om je heen kijken en jezelf terugzien in anderen. Het is dezelfde taal spreken zonder dat er een woord gezegd is. Het is weten dat er naar je geluisterd wordt wanneer je iets in te brengen hebt. Het is weten dat je ergens veilig en welkom bent, want pas wanneer mensen zich werkelijk gewaardeerd en gezien voelen, komen ze tot bloei.

Ik denk dat iedereen die ik het zou vragen onmiddellijk in zou stemmen met het feit dat iedere persoon het recht heeft om onvoorwaardelijk zichzelf te mogen zijn. Alleen: willen we toewerken naar een wereld waarin dat recht ook echt uitgeoefend kan worden, dan moeten we andere stappen zetten dan we nu doen. En daarbij hoort ook erkennen dat wij, door wie we zijn, met onze aanwezigheid sommige ruimtes letterlijk ontoegankelijk maken – ook al is dat het tegenovergestelde van wat we willen. Erkennen dat wanneer de niet tot de norm toebehorende mensen alleen worden uitgenodigd om als publiek te functioneren, er geen sprake is van werkelijke inclusie, maar van tokenisme. Erkennen dat je wel wat hulp kunt gebruiken om op die toegankelijkere plek te geraken. En boven alles: weten dat niemand van jou verwacht dat je alle antwoorden al hebt, zolang je dat maar durft toe te geven. Want pas wanneer we verder kijken dan goede bedoelingen, zullen we van toegankelijkheid niet alleen een recht, maar ook een welverdiende vanzelfsprekendheid kunnen maken.

Geschreven door: Lisa Jansen